آموزشی

به نام خدایی که جان آفرید                                               سخن گفتن اندر زبان آفرید

معنای بیت: به نام خدایی آغاز می کنم که جان را آفرید . سخن گفتن را به انسان یاد داد.

بیت 3 جمله است .

آرایه تلمیح : اشاره به »داستان ، حدیث ، آیه ، وقایع تاریخی « را در شعر تلمیح می گویند.

آرایه تلمیح دارد :اشاره به سوره الرحمن ( انسان را آفرید و به او قدرت تکلم داد)

در جمله اول فعل حذف شده است. استفاده از واژه »اندر« ویژگی تاریخی است.

سخن گفتن : مصدر است و مفعول جمله .

خداوند بخشندۀ دستگیر                                        کریم خطا بخش پوزش پذیر

معنای بیت: خداوند بخشنده ای که انسان را یاری می دهد و خطا بخشی که پوزش ما را می پذیرد .

بیت 2 جمله است .

آرایه های ادبی : دستگیر : کنایه از یاری دهنده / واج آرایی » -ِ و ش «

پرستار امرش همه چیز و کس بنی آدم و مرغ و مور و مگس

معنی بیت : همۀ چیز و کس فرمانبردار امر و دستور خداوند هستند.

بیت 1 جمله است .

آرایه های ادبی : بین » مرغ مور مگس « مراعات نظیر یا تناسب وجود دارد.

بنی آدم و مرغ و مور و مگس : مجاز جز به کل  (از همۀ موجودات)

جمله اسنادی است . / پرستار امرش : مسند جمله / هستند: فعل حذف شدۀ جمله / همه

چیز و کس  (بنی آدم و مرغ و مور و مگس  )مسندالیه

یکی را به سر برنهد تاج بخت                                  یکی را به خاک اندر آرد ز تخت

معنی بیت : خداوند هر کسی را بخواهد به مقام و بزرگی می رساند و هر کسی را بخواهد به پستی و

خواری می رساند.

بیت 2 جمله است .

آرایه های ادبی : آرایه ی کنایه : هر گاه نویسنده یا شاعر در باره ی امری پوشیده سخن بگوید به

طوری که معنای ظاهری عبارت مد نظر نباشد و معنای دورتر آن مد نظر باشد . می گوییم به کنایه

صحبت شده است. مانند : دست فالنی چسبناک است یعنی دزد است – گندم از گندم بروید جو

ز جو یعنی نتیجه هر عملی به همان عمل بر می گردد .

بیت دو کنایه دارد .1- تاج بر سر نهادن کنایه از به بزرگی رساندن 2- از تخت به خاک آوردن

کنایه از پست کردن

بین « بخت و تخت. » و« سر و َبر » : جناس ناقص حرفی /

آوردن دو یا چند کلمه که دقیقایا تقریباً در نوشتار به یک صورت باشند امامعنایآن ها متفاوت باشد.                                                  انواع جناس : الف( جناس تام : دو کلمه دقیقا مثل هم باشند ولی معنای آن ها

متفاوت باشد.مانند : روان( رونده ) ، روان ( روح)   باز ( پرنده ) ، باز  (باز کردن )                                                                                                                                                            ب ) جناس ناقص حرکتی : که دو کلمه در حرکات با هم فرق دارند مانند: مهر ( امضا ) و مهر (محبت)

ج) جناس ناقص اختالفی : دو کلمه در یک حرف با هم فرق دارند مانند: یاد ، یار – سر ، بر

د ) جناس ناقص افزایشی : یکی از کلمات از کلمه ی دیگر یک حرف اضافه دارد. مانند : دست و دوست

تاج بخت : اضافه تشبیهی

اضافه ی تشبیهی :وقتی در یک ترکیب اضافی کلمه ی دوم به کلمه ی اول شباهت داشته باشد .

البته گاهی کلمه ی اول به دوم شباهت دارد مانند: لب لعل                                                                                                                   به این ترکیب ، اضافه ی تشبیههی میگویند وهراضافه تشبیهی ،آرایه تشبیه را درنوشته بوجود می آورد.

 بیت آرایه ی تلمیح دارد ، اشاره به سوره آل عمران آیه ی 22 (حکومت و فرمانروایی را به هر کس بخواهد می دهد واز هر کس بخواهد می گیرد)

نکات دستوری : تاج بخت: مفعول جمله اول / « را» در بیت اول فک اضافه  (   ِ  ) می باشد یکی را به سر یعنی به سریکی / «را » در مصراع دوم نشانه مفعول است.

گلستان کند آتشی بر خلیل                                            گروهی بر آتش برد ز آب نیل

معنی بیت : خداوند آتش دشمن را برای ابراهیم به گلستان تبدیل کند. و گروه فرعونیان را از آب نیل

به آتش جهنم ببرد.

بیت 2 جمله دارد.

آرایه های ادبی : آرایه تلمیح : اشاره به داستان عبور حضرت ابراهیم از آتش وغرق شدن فرعونیان

در آب نیل آرایه تضاد : بین آب و آتش /

نکات دستوری : آتش در بیت اول مفعول است . / خداوند : فاعل حذف شده هر دو بیت / خلیل :

متمم جمله اول گلستان کند : فعل جمله / گروهی : مفعول جمله دوم / آ ِب نیل : متمم / آتش :

متمم / بردند : فعل جمله

به درگاه لطف و بزرگیش بر                                        بزرگان نهاده بزرگی ز سر

معنای بیت: بزرگان بزرگی خود را در برابر لطف و بزرگی خداوند فراموش کرده اند.

بیت 1 جمله است.

آرایه های ادبی :آرایه کنایه دارد، « ازسر نهادن  » کنایه از « فراموش کردن » / آرایه تکرار :تکرار واژه بزرگ

َسر ، َبر :آرایه جناس ناقص اختلافی

نکات دستوری : بزرگان : فاعل / بزرگی : مفعول / درگاه لطف و بزرگیش : متمم /

از سر نهادند : فعل ویژگی تاریخی : آوردن دو حرف اضافه » به و بر« برای یک متمم

جهان متفق بر الهیتش                                       فرومانده بر کن ِه ماهیتش

مردم جهان در خداوندی او هم فکر هستند اما در شناختن ذات وجودی خداوند ، ناتوان هستند.

بیت 2 جمله است .

آرایه ادبی : جهان : مجاز ظرف به مظروف / فرومانده : کنایه از ناتوانی

نکات دستوری : جهان : مسندالیه هر دو جمله / متفق : مسند / الهیتش : متمم /

کنه ماهیتش : متمم / فرومانده : فعل

بشر ماورای جاللش نیافت                                         بصر منتهای جمالش نیافت

معنی بیت: انسان از خداوند بزرگ تر و زیباتر چیزی را نیافت و انسان حقیقت جمال او را درک

نمی کند . بیت 2 جمله است . آرایه های ادبی : جناس ناقص حرفی بین » َب َشر و َب َصر ، جالل و جمال « / موازنه بین کلمات دو

مصراع / بصر : مجاز »جز به کل« بصر جزئی از انسان به جای انسان به کار رفته است.

نکات دستوری : بشر و بصر : فاعل / ماورای جاللش ، منتهای جمالش : مفعول /

نیافت فعل محال است

تأمل در آیینۀ دل کنی                                                  صفایی به تدریج ، حاصل کنی

معنای بیت: اگر تو به وجود خودت بیشتر فکر کنی ، به تدریج پاکی را به بدست می آوری .

بیت 2 جمله است.

آرایه های ادبی : آیینۀ دل : اضافه ی تشبیهی

نکات دستوری : آیینۀ دل : متمم / تأمل کنی : فعل / صفایی : مفعول / یه تدریج : قید /

حاصل کنی : فعل مرکب

ُمحال است سعدی که راه صفا                                           توان رفت جز بر پی مصطفی

معنای بیت:ای سعدی غیر ممکن است که راه پاکی را جز راه پیامبر توان رفت.

بیت 3 جمله است .

نکات دستوری : سعدی : منادا / مُحال : مسند / است: فعل اسنادی / راه صفا : مفعول /

راه مصطقی : متمم / توان رفت : فعل

سعدی : تخلص شاعر که در بیت آخر یا یک بیت قبل از آخرین بیت آورده می شود.

تحمیدیه : نوشته ای است که درابتدای هرمطلب یا کتاب آورده می شود ودرآن خدای راحمد وسپاس

می گویند، که درادبیات کشورما بیشتر کتاب ها با تحمیدیه آغاز شده است. ************************************************